پلکان ، تاریخچه پلکان در ایران ،مقاله درباره تاریخچه پلکان

 پلکان

پلکان

تاریخچه پلکان

در لغت هر مرتبه وپایه از نردبان، هریک از مجموع پایه هایی که برای بالا رفتن از سطح زمین

به اتاق یا بام ومانند آن وپایین آمدن از آن سازند ،پله وجمع آن پلکان گفته می شود.

 ایرانیان قدیم که در فلات قاره پهناور ایران زمین زندگی می کردند ،

در شرق ایران قدیم وبعد از این که از کوه نشینی وغار نشینی در آمدند ،

ابتدا خانه های خود را در زیر زمین می کندند ودر آنها زندگی می کردند .

وبه آنها کد :به فتح کاف ، می گفتند،کلمه :کد:در لغت در لغت فارسی به معنی خانه است.

مثلا ،کد بانو یعنی بانوی خانه،کد خدا یعنی رئیس محله یا ده وکدی ور ،

یعنی کسی که در خانه ای زندگی وکار کشاورزی می کند.

از مجموع این خانه های کندنی ،شهرکها وسپس شهر ها شکل گرفته وشهرهایی نظیر

کد کن ،تاشکند ،سمرگند یا سمرقندونظایر آنها به وجود آمدند .

قطعا در موقع کندن این خانه ها پلکان هم می ساخته اند.

پیشینیان ما ابتدا سطوح شیب دار وسپس ،به تدریج پلکان های ساختند که ایده  ی ساخت آنها را از صخره های کوه گرفته بودند ،

وپلان مناسبی برای این گونه ابنیه کنده شده در زمین ساخته بودند .

در غرب ایران قدیم ،در سده ها ی نهم وهشتم ق.م در شمال باختری ایران اقوام آرار تو با فرهنگی پیشرفته زندگی می کردند .

آنها بومیانی بودند که پیش از کوچ آریایی ها در ایران ساکن بودند .

ساختمان های آرار تو ها به صورت تیر وستون چوبی با سقفی تخت بوده است .

آنان نوعی ساختمان به نام :کلاوه: داشتند که دو طبقه بود وبه دلیل حفظ امنیت ،در طبقه ی بالای آن زندگی می کردند .

این نوع ساختمانها پلکان نداشتند وافراد با نردبان متحرکی به طبقه یبالا دسترسی داشتند وشبها نردبان را بالا می کشیدند.

واز طبقه  پایین هم برای انبار واحشام استفاده می کردند .

لذا در معماری غرب ایران که اقتباسی از کلاوه آرار تو ها بود،

اصولا ساختمان های مهم وعمومی را در بالا ،یعنی روی صفه می ساختند .

صفه یعنی بالای کوه یا صخره ی بلند

مثلا ،تخت جمشید روی صفه ای :به ضم کاف وتشدید ف:

در دامنه کوه ساخته شده یا مسجد جامع اصفهان که آن هم روی صفه بنا شده است.

برای بالا رفتن بر روی این صفه ،پلکانی در بیرون تعبیه می شده

واین گونه پلکان  وپله نوعا عریض وطویل بود وبیشتر جنبه تزئیناتی داشته ونمای اصلی بنا را تشکیل می داد.

پلکان ها به لحاظ قرار گرفتن در داخل یا خارج از ساختمان به دو دسته تقسیم می شوند .

پلکانهای دسته اول که در داخل ساختمان بنا می شوند ،

چه در ساختمان های مسکونی وچه در ساختمان های عمومی و اداری ویا در ساختمان های مذهبی ،

نظیر گلدسته ها ومناره ها ،هم از نظر شکل هم از نظر مصالح بسیار متنوعند .

پلکان های داخل ساختمان از زمانهای قدیم در بعضی از ساختمان های بیش از یک واحد وحداکثر تا دو طبقه وجود داشته

وبه ندرت دیده می شوند .

ود مراحل اولیه احداث بنا ها ،این نوع پلکان تخت وبه صورت نردبانی بوده است :

ولی چون پله های نردبانی به صورت چوبی و پله ها با مقطع گرد

بود که دارای سطح تماس بسیار کمی با پا بوده وبه عابر صدمه می رسانده است،

به تدریج پله های نردبان را پهن تر کردند وپلکان تخته ای را ساختند .

به این نوع پلکان ،پلکان منبری هم گفته می شود .

قدما به تدریج توانستند با ساخت پلکان های منبری شیب پلکان وپله را کم کنند تا افراد به راحتی از آنها استفاده نمایند.

در مراحل بعدی ،از مصالح دیگر ساختمانی نیز برای ساخت پلکان ها استفاده شد

که این نوع تنوع در بکارگیری مصالح ساختمانی وابداع طرح های مختلف ،بسته به مکان و نحوه استفاده ،طرح های مختلفی را بوجود آورد .

پلکان های دسته دوم که در خارج بنا ساخته شده اند ،در عین حال که عملکرد اصلی خود را دارند ،جزو تزیین بنا هم هستند .

پلکان در خارج از بنا در بسیاری از بنا های معماری ایرانی ،

حتی ایران باستان نیز سازه اصلی بنا بوده است که علاوه بر عملکرد اصلی خود ،جزو نما سازی نیز هست:

مثلا ،معبد چغازنبیل که در فاصله چهل کیلومتری جنوب شرقی شوش ،

نه چندان دور از ساحل طرف راست رود دز قرار دارد واز آثار ماد ها در حدود هزارو دویست وپنجاه سال قبل از میلاد است ،

در وسط شهر مقدس اورانتانس بنا شده ودر آن ،برج بلند چند پله ای (به بابلی:زیگورات )قرار داشت .

در این نوع بنا های دارای پلکان خارج از بنا ،مجموعه پلکان جوهره اصلی معماری بناست .

بعد از ماد ها ،بارزترین نمونه پلکان خارج از بنا در مجموعه تخت جمشید است

که بر دامنه کوه و روی یک صفه بنا شده استو دارای پلکانهایی با ارتفاعی کوتاه،ولی عریض بوده و بسیار شکوهمندمی نماید.

روی دیوار جانبی هر پله هم نقوشی حجاری شده که نمایانگر انواع مختلف هدایایی است که برای پادشاه وقت می آورده اند.

اینها مجموعه تزیینی بسیار زیبایی را تشکیل می دهند.

این پلکان جزو ارکان اصلی ساختمان بوده و طوری ساخته شده که حتی اسب سوار هم بتواند به راحتی از این پلکان سعود کند.

در حال حاضر ، از پله های مجلل در بیرون بنا همچنان استفاده می شود و در بسیاری از بناهای ایرانی نیز می توان آنها را دید:

مثل پله های مجللی که در ساختمان قدیم مجلس سنا در تهران ساخته شده است.

از جمله اثار تاریخی دارای پله های بیرون ار بنای اصلی :

برج متوکل عباسی یا برج متوکل که خود مناره مسجد جامع بوده یا مناره مسجد ابن طولون قاهره می باشند

که به صورت مارپیچ دور استوانهای به صورت حلزونی پیچیده حرکت کرده و صعود می کنند.

این مارپیچ،پلکان تزیینی بنا هم بوده است.

در ایران قدیم مناره ها در محلی قرار داشتند که در بالای آنها آتش روشن می کردند

و مردم را برای عبادت به این آتشکده ها فرا می خواندند.

در آن جاها هم پلکان وپله در خارج از این مناره ها قرار داشت:

ولی بعد از اسلام،پله ها به جای بنا شدن در خارج از مناره ها،در داخل آنها ساخته شدند.

در معماری مدرن نیز پلکان در بیرون اجرا می شود که جزو نمای اصلی بناست:

مثلا عمده نمای اصلی ساختمان مرکز فرهنگی ژرژ پمپیدو  و یا برج ایفل طراحی حجم پلکان است

و طراح از پلکان وپله  استفاده بجایی کرده است و در عین حال ،پلکان کاربری اصلی خود را هم دارد .

مساله مهم آن است که وجود پلکان راحت و مطلوب و یا نا امن و غیر مطلوب می تواند امنیت و آرامش را به خانه آورد

یا اینکه باعث زحمت ساکنان شود .
چون در ابتدا ساختمان ها  یک طبقه بوده اند،لذا پله ها در بیرون خانه ساخته می شدند.

در ساختمانهایی با بیش از یک طبقه پلکان در درون خانه نیز ساخته می شد پ

لکان چه در بیرون و چه در درون بنا باید کاربردی راحت،مطلوب و ایمن و در عین حال از سادگی و زیبندگی لازم برخوردار باشد.

در شهرهای کوهستانی و یا ساخته شده بر روی دامنه کوه، انواع پلکان هایی که در خارج بنا ساخته شده اند نیز قابل مشاهده اند.

بسیاری از کوچه های شمیران تهران ،به صورت پلکانی عمل می کنند

نوع معماری بعضی از این کوچه ها پلکانی در جاهای مختلف دنیا بسیار مشهور و زیباست.

پله اسپانیولی در شهر رم یکی از آنهاست که به نقطه مهم توریستی شهر رم تبدیل شده است.

دسته دیگری از پلکان ها اصولا جزء مجموعه اصلی بناها هستند این نوع پلکان ها بیشتر متعلق به ورزشگاهها هستند.

در قدیم هم این پله ها وجود داشتند نظیر آنچه در ساختمانهای تئاتر رم قدم و در بسیاری از دیگر نقاط دنیا دیده می شوند و نوعا در فضای آزاد ساخته شده اند.

مردم نه تنها روی این پله ها رفت و آمد می کردند،بلکه روی آنها می نشستند و برنامه تماشا می کردند .

در حال حاضر هم در استادیوم ها و ورزشگاه ها این نوع پلکان شاخص اصلی بناست:

بدین معنی که معماری اصلی بنا اصولا بر مبنای عملکرد همین پلکان ها شکل گرفته است که در میادین بازی به چشم می آید و معماری زیبایی دارد.

گروه صنعتی تبریز استپ بزرگترین ومجهزترین تولید کننده پله های دکوراتیو دوبلکسی وگرد در شمالغرب کشور

گرد آوری داود مفاخری